معرفی عضله فیبولاریس ترتیسوس

مقدمه

عضله فیبولاریس ترتیسوس (Fibularis Tertius) گرچه کوچک و گاه نادیده گرفته شده، نقشی حیاتی در بیومکانیک پا و مچ پا ایفا می‌کند. این عضله، با قابلیت خاص خود در ایجاد حرکات پشت پایی شدن و برون‌گردش پا، توجه متخصصان ارتوپدی را به خود جلب کرده است. در این مقاله به بررسی جامع آناتومی، عملکرد و اهمیت بالینی فیبولاریس ترتیسوس می‌پردازیم. از محل قرارگیری و سیستم عصب‌رسانی گرفته تا عملکرد بیومکانیکی و آسیب‌های شایع، هر جنبه از این عضله کلیدی را مورد کاوش قرار خواهیم داد. همچنین، به بهترین روش‌های تقویت این عضله خواهیم پرداخت تا درک جامعی از نقش آن در سلامت اندام تحتانی ارائه دهیم.با مقاله ی دکتر حوصله همراه ما باشید.

عضله فیبولاریس ترتیسوس چیست؟

عضله فیبولاریس ترتیسوس یک عضله کوچک و باریک در بخش قدامی ساق پا است که به عنوان بخشی از گروه عضلات «بازکننده» پا شناخته می‌شود. این عضله در واقع یک امتداد از عضله «بازکننده دراز انگشتان» محسوب می‌شود و در برخی افراد ممکن است وجود نداشته باشد.

فیبولاریس ترتیسوس از سطح داخلی انتهای تحتانی استخوان نازک‌نی منشأ می‌گیرد و به سطح پشتی قاعده استخوان «کف پایی پنجم» متصل می‌شود. این عضله از نظر آناتومیکی با عضلات «بازکننده دراز انگشتان»، «بازکننده بلند شست پا» و «درشت‌نی قدامی» همراه است.

فیبولاریس ترتیسوس از «مفصل مچ پا» و «مفصل تحت قاپی» عبور می‌کند و بر هر دو تأثیر می‌گذارد. به دلیل اندازه کوچک و اهرم مکانیکی ضعیف، این عضله نقش نسبتاً محدودی در حرکات پا ایفا می‌کند، اما در عین حال برای عملکرد طبیعی اندام تحتانی ضروری است.

محل قرارگیری عضله فیبولاریس ترتیسوس

عضله فیبولاریس ترتیسوس در بخش قدامی-جانبی ساق پا قرار دارد. این عضله در «کمپارتمان قدامی» ساق پا واقع شده است، علی‌رغم اینکه نامش ممکن است تصور کنیم در کمپارتمان جانبی قرار دارد. فیبولاریس ترتیسوس در مجاورت سه عضله دیگر این ناحیه یعنی «بازکننده دراز انگشتان»، «بازکننده بلند شست پا» و «درشت‌نی قدامی» قرار می‌گیرد.

این عضله در قسمت قدامی عضله «فیبولاریس کوتاه» و «شریان قوزکی جانبی قدامی» واقع شده است. مسیر فیبولاریس ترتیسوس از جانب خارجی ثلث تحتانی استخوان درشت‌نی، خلفی-جانبی «مفصل تالوکالکانئوناویکولار» و جانبی «مفصل تارسومتاتارسال» پا عبور می‌کند.

تاندون این عضله از زیر «رتیناکولوم بازکننده فوقانی» می‌گذرد و سپس به سمت «رتیناکولوم بازکننده تحتانی» ادامه می‌یابد و از حلقه آن عبور می‌کند. در این مسیر، تاندون فیبولاریس ترتیسوس با تاندون‌های عضله بازکننده دراز انگشتان همراه است و یک غلاف مشترک را تشکیل می‌دهند.

بررسی سر ثابت فیبولاریس ترتیسوس

عضله فیبولاریس ترتیسوس دارای سه نقطه «منشأ» یا سر ثابت است. اولین منشأ، ادامه مستقیم اتصال عضله «بازکننده دراز انگشتان» از ثلث تحتانی سطح داخلی استخوان نازک‌نی است. دومین منشأ، سطح قدامی «غشای بین استخوانی» است که استخوان درشت‌نی را به نازک‌نی متصل می‌کند و عضلات قدامی را از عضلات عمقی خلفی ساق جدا می‌سازد. سومین منشأ، «سپتوم بین عضلانی قدامی» است که کمپارتمان‌های قدامی و جانبی ساق را از هم تفکیک می‌کند.

بررسی سر متحرک فیبولاریس ترتیسوس

«سر متحرک» یا محل اتصال نهایی فیبولاریس ترتیسوس، سطح پشتی (بخش داخلی) قاعده استخوان «کف پایی پنجم» است. فیبرهای عضلانی در جهت تحتانی-جانبی امتداد می‌یابند و تاندونی را تشکیل می‌دهند که از زیر «رتیناکولوم بازکننده فوقانی» عبور می‌کند.

سپس این تاندون به سمت «رتیناکولوم بازکننده تحتانی» ادامه می‌یابد و از حلقه آن می‌گذرد. در این مسیر، تاندون فیبولاریس ترتیسوس با تاندون‌های عضله بازکننده دراز انگشتان همراهی می‌شود. این ساختار آناتومیک به عضله فیبولاریس ترتیسوس اجازه می‌دهد تا بر مفاصل «مچ پا» و «تحت قاپی» تأثیر بگذارد.

سیستم عصب­‌رسانی فیبولاریس ترتیسوس

سیستم عصب‌رسانی عضله فیبولاریس ترتیسوس از طریق «عصب فیبولار عمقی» صورت می‌گیرد. این عصب، شاخه‌ای از «عصب سیاتیک» است که از ریشه‌های عصبی «L5» و «S1» نخاع منشأ می‌گیرد. عصب فیبولار عمقی پس از جدا شدن از «عصب فیبولار مشترک»، وارد «کمپارتمان قدامی» ساق پا می‌شود و مسئولیت عصب‌دهی به عضلات این ناحیه، از جمله فیبولاریس ترتیسوس را بر عهده می‌گیرد.

این عصب در مسیر خود به سمت پایین، از میان «سوراخ فیبولار فوقانی» عبور کرده و وارد «کمپارتمان قدامی» ساق می‌شود. سپس در امتداد «غشای بین استخوانی» به سمت پایین ادامه می‌یابد و شاخه‌هایی را به عضلات این ناحیه می‌فرستد. عصب فیبولار عمقی علاوه بر عصب‌دهی حرکتی به فیبولاریس ترتیسوس، مسئول عصب‌دهی به عضلات «درشت‌نی قدامی»، «بازکننده بلند شست پا» و «بازکننده دراز انگشتان» نیز هست.

عصب‌رسانی دقیق و کارآمد توسط عصب فیبولار عمقی، برای عملکرد صحیح عضله فیبولاریس ترتیسوس ضروری است. این عصب‌رسانی امکان انقباض و استراحت به موقع عضله را فراهم می‌کند و به این ترتیب، نقش مهمی در حرکات «پشت پایی شدن» و «برون‌گردش» پا ایفا می‌نماید. همچنین، این سیستم عصبی در کنترل ظریف حرکات پا و حفظ تعادل بدن در حین راه رفتن و دویدن نقش بسزایی دارد.

سیستم خون­‌رسانی فیبولاریس ترتیسوس

سیستم خون‌رسانی عضله فیبولاریس ترتیسوس از منابع متعددی تأمین می‌شود که این امر اهمیت عملکردی این عضله را نشان می‌دهد. منبع اصلی خون‌رسانی این عضله، «شریان تیبیال قدامی» است که از طریق شاخه «شریان قوزکی جانبی قدامی» خون را به فیبولاریس ترتیسوس می‌رساند.

علاوه بر این، «شریان پشت پایی» و شاخه‌های آن نیز در تغذیه این عضله نقش مهمی ایفا می‌کنند. این شاخه‌ها شامل «شریان تارسی جانبی»، «شریان قوسی»، «شریان‌های کف پایی» و «شریان کف پایی چهارم پشتی» هستند. همچنین، «شریان‌های انگشتی» که از انشعابات نهایی شریان پشت پایی هستند، در خون‌رسانی به بخش‌های دیستال عضله فیبولاریس ترتیسوس مشارکت دارند.

«شریان تیبیال خلفی» نیز از طریق «شریان کف پایی جانبی» در تأمین خون این عضله سهیم است. این شبکه غنی عروقی، اکسیژن و مواد مغذی مورد نیاز عضله فیبولاریس ترتیسوس را برای عملکرد بهینه فراهم می‌کند.

این شبکه عروقی گسترده، امکان تأمین اکسیژن و مواد مغذی کافی را حتی در شرایط فعالیت شدید عضله فراهم می‌کند. همچنین، در صورت آسیب به یکی از منابع خون‌رسانی، سایر منابع می‌توانند تا حدودی جبران کنند و از ایسکمی شدید عضله جلوگیری نمایند.

عملکرد عضله فیبولاریس ترتیسوس از نظر آناتومی

عملکرد عضله فیبولاریس ترتیسوس از نظر آناتومی بسیار جالب توجه است. این عضله، علی‌رغم اندازه نسبتا کوچک خود، نقش مهمی در حرکات پا ایفا می‌کند. از نظر آناتومیکی، فیبولاریس ترتیسوس دو عملکرد اصلی دارد:

1. «پشت پایی شدن» پا: این عضله با انقباض خود، به بالا کشیدن پنجه پا کمک می‌کند. این حرکت در «مفصل تالوکرورال» (مچ پا) اتفاق می‌افتد. فیبولاریس ترتیسوس در این عمل با همکاری عضلات «بازکننده دراز انگشتان» و «درشت‌نی قدامی» عمل می‌کند.
2. «برون‌گردش» پا: این عضله همچنین به چرخش خارجی پا در «مفصل تحت قاپی» کمک می‌کند. در این عمل، فیبولاریس ترتیسوس با عضلات «فیبولاریس طویل» و «فیبولاریس کوتاه» همکاری می‌نماید.

از نظر آناتومیکی، موقعیت قرارگیری فیبولاریس ترتیسوس به آن اجازه می‌دهد تا به عنوان یک «تثبیت‌کننده دینامیک» برای مفصل مچ پا عمل کند. این عضله با عبور از جلوی «قوزک خارجی»، به پایداری جانبی مچ پا کمک می‌کند و از «واروس» بیش از حد پا جلوگیری می‌نماید.

علاوه بر این، فیبولاریس ترتیسوس نقش مهمی در «چرخه راه رفتن» دارد. در مرحله «نوسان» راه رفتن، این عضله همراه با سایر عضلات پشت پایی کننده پا فعال می‌شود تا پنجه پا را از زمین بلند کند و از برخورد آن با سطح زمین جلوگیری نماید.

از نظر آناتومیکی، فیبولاریس ترتیسوس با «تاندون مشترک» خود با عضله بازکننده دراز انگشتان، یک سیستم عملکردی یکپارچه را تشکیل می‌دهد. این ارتباط آناتومیکی به هماهنگی بهتر حرکات پشت پایی شدن و برون‌گردش پا کمک می‌کند.

نکته جالب دیگر از نظر آناتومی، تنوع در وجود این عضله در افراد مختلف است. در برخی افراد، فیبولاریس ترتیسوس ممکن است کاملا غایب باشد، در حالی که در برخی دیگر، به عنوان بخشی از عضله بازکننده دراز انگشتان وجود داشته و به عنوان «تاندون پنجم» این عضله توصیف می‌شود.

از دیدگاه آناتومی عملکردی، فیبولاریس ترتیسوس با عبور از دو مفصل (مچ پا و تحت قاپی) قادر است بر هر دو مفصل تأثیر بگذارد. این ویژگی آناتومیکی به عضله اجازه می‌دهد تا در حرکات پیچیده‌تر پا، مانند تغییر جهت سریع در ورزش‌ها، نقش مهمی ایفا کند.

عملکرد عضله فیبولاریس ترتیسوس از نظر بیومکانیک

از نظر بیومکانیک، عملکرد عضله فیبولاریس ترتیسوس پیچیده و چند بعدی است. این عضله به دلیل اهرم مکانیکی ضعیف و اندازه نسبتاً کوچک، قادر به تولید نیروی قابل توجهی نیست، اما نقش مهمی در کنترل ظریف حرکات پا ایفا می‌کند.

در «چرخه راه رفتن»، فیبولاریس ترتیسوس در مرحله «نوسان» فعال می‌شود. این عضله با ایجاد «پشت پایی شدن» ضعیف، به بالا آوردن پنجه پا کمک می‌کند تا از برخورد آن با زمین جلوگیری شود. همچنین، در مرحله «تماس پاشنه» با زمین، این عضله با انقباض اکسنتریک خود، به کنترل سرعت «کف پایی شدن» پا کمک می‌کند.

از دیدگاه بیومکانیکی، فیبولاریس ترتیسوس نقش مهمی در «ثبات دینامیک» مچ پا دارد. این عضله با ایجاد نیروی «برون‌گردشی» ضعیف، به مقابله با نیروهای «درون‌گردشی» وارد بر مچ پا کمک می‌کند. این عملکرد به ویژه در فعالیت‌های ورزشی که نیاز به تغییر جهت سریع دارند، اهمیت پیدا می‌کند.

از نظر «کینماتیک»، فیبولاریس ترتیسوس به دلیل عبور از دو مفصل (مچ پا و تحت قاپی)، قادر است بر حرکات هر دو مفصل تأثیر بگذارد. این ویژگی به عضله اجازه می‌دهد تا در حرکات پیچیده پا، مانند ترکیب «پشت پایی شدن» و «برون‌گردش»، نقش مهمی ایفا کند.

در بررسی «کینتیک» عضله، مشخص شده که فیبولاریس ترتیسوس نقش مهمی در توزیع نیرو در کف پا دارد. این عضله با اتصال به استخوان «کف پایی پنجم»، به توزیع بهتر نیرو در لبه خارجی پا کمک می‌کند، که این امر در حفظ تعادل و جلوگیری از «اینورژن» بیش از حد مچ پا مؤثر است.

علی‌رغم اینکه فیبولاریس ترتیسوس از نظر بیومکانیکی یک عضله ضعیف محسوب می‌شود، نقش آن در کنترل ظریف حرکات پا و حفظ ثبات مچ پا غیرقابل انکار است. این عضله با عملکرد خود، به بهینه‌سازی مکانیک حرکتی اندام تحتانی کمک می‌کند.

آسیب‌های عضله فیبولاریس ترتیسوس

آسیب‌های عضله فیبولاریس ترتیسوس اگرچه نسبتا نادر هستند اما می‌توانند بر عملکرد پا و مچ پا تأثیر قابل توجهی بگذارند. این آسیب‌ها معمولا به‌صورت «کشیدگی»، «پارگی جزئی» یا در موارد شدیدتر، «پارگی کامل» عضله یا تاندون آن رخ می‌دهند.

یکی از شایع‌ترین آسیب‌های این عضله، «سندرم فشاری کمپارتمان قدامی» است که در آن، افزایش فشار در «کمپارتمان قدامی» ساق پا منجر به اختلال در خون‌رسانی و عملکرد فیبولاریس ترتیسوس می‌شود. این وضعیت می‌تواند منجر به «ایسکمی» و آسیب بافتی شود.

«تاندینوپاتی» فیبولاریس ترتیسوس نیز از دیگر آسیب‌های شایع است که معمولاً در اثر استفاده بیش از حد یا تکرار مکرر حرکات «پشت پایی شدن» و «برون‌گردش» پا ایجاد می‌شود. این وضعیت می‌تواند منجر به التهاب و دژنراسیون تاندون شود.

در موارد نادر، «پارگی کامل» تاندون فیبولاریس ترتیسوس ممکن است رخ دهد، که معمولاً در اثر «تروما»ی شدید یا «اینورژن» ناگهانی و شدید مچ پا اتفاق می‌افتد. این آسیب می‌تواند منجر به اختلال قابل توجه در عملکرد پا و مچ پا شود. همچنین، «سندرم تونل تارسال» نیز می‌تواند بر عملکرد فیبولاریس ترتیسوس تأثیر بگذارد. در این وضعیت، فشار بر «عصب تیبیال خلفی» می‌تواند منجر به ضعف و آتروفی عضلات پا، از جمله فیبولاریس ترتیسوس شود.

دلایل بروز آسیب­‌های فیبولاریس ترتیسوس

دلایل بروز آسیب‌ها در عضله فیبولاریس ترتیسوس متعدد و پیچیده هستند. یکی از عوامل اصلی، «استفاده بیش از حد» از این عضله است، به ویژه در ورزشکارانی که فعالیت‌های مکرر «پشت پایی شدن» و «برون‌گردش» پا را انجام می‌دهند. این امر می‌تواند منجر به «میکروتروما»های مکرر و در نهایت «تاندینوپاتی» شود.

«ناهنجاری‌های بیومکانیکی» پا و مچ پا، مانند «کف پای صاف» یا «پرونیشن» بیش از حد، می‌توانند فشار مضاعفی بر فیبولاریس ترتیسوس وارد کنند. این وضعیت می‌تواند منجر به «استرس مکانیکی» مزمن و آسیب تدریجی عضله شود. از طرفی، تروماهای حاد مانند «پیچ خوردگی» شدید مچ پا می‌توانند باعث «کشیدگی» یا «پارگی» فیبولاریس ترتیسوس شوند. این آسیب‌ها اغلب در اثر «اینورژن» ناگهانی و شدید مچ پا رخ می‌دهند.

«سندرم فشاری کمپارتمان قدامی» می‌تواند در اثر فعالیت شدید و طولانی مدت یا «تروما» ایجاد شود. افزایش فشار در این کمپارتمان می‌تواند منجر به اختلال در خون‌رسانی و آسیب به فیبولاریس ترتیسوس شود. همچنین «اختلالات عصبی»، مانند آسیب به «عصب فیبولار عمقی»، می‌توانند منجر به ضعف یا فلج فیبولاریس ترتیسوس شوند. این آسیب‌ها می‌توانند در اثر «تروما»، «فشار مزمن» یا بیماری‌های سیستمیک رخ دهند.

بهترین حرکات برای تقویت عضله فیبولاریس ترتیسوس

برای تقویت عضله فیبولاریس ترتیسوس، ترکیبی از حرکات «پشت پایی شدن» و «برون‌گردش» پا توصیه می‌شود. یکی از مؤثرترین تمرینات، پشت پایی شدن مقاومتی «Resisted Dorsiflexion» است که با استفاده از باند الاستیک انجام می‌شود. این حرکت با تمرکز بر انقباض اکسنتریک عضله، به تقویت آن کمک می‌کند.

برون‌گردش مقاومتی «Resisted Eversion»

برون‌گردش مقاومتی نیز تمرین مهمی است که می‌تواند با استفاده از وزنه یا باند الاستیک انجام شود. این حرکت به طور مستقیم فیبولاریس ترتیسوس را هدف قرار می‌دهد.

تعادل تک پا «Single-Leg Balance»

تعادل تک پا روی سطوح ناپایدار مانند تخته تعادل، به تقویت عملکرد ثبات‌دهنده فیبولاریس ترتیسوس کمک می‌کند. این تمرین «حس عمقی» را نیز بهبود می‌بخشد.

پرش‌های جانبی و گام‌برداری جانبی «Lateral Jumps, Lateral Step-Ups»

پرش‌های جانبی و گام‌برداری جانبی نیز برای تقویت این عضله مفید هستند. این حرکات، عملکرد دینامیک فیبولاریس ترتیسوس را در شرایط تحمل وزن بهبود می‌بخشند.

چرخش خارجی مچ پا «Ankle External Rotation»

چرخش خارجی مچ پا با استفاده از توپ یا حوله، تمرین دیگری است که به تقویت این عضله کمک می‌کند. این حرکت، کنترل حرکتی ظریف را بهبود می‌بخشد.

رفرنس:

https://www.kenhub.com/en/library/anatomy/fibularis-tertius-muscle

https://teachmeanatomy.info/encyclopaedia/f/fibularis-tertius/

https://radiopaedia.org/articles/peroneus-tertius-muscle

https://www.getbodysmart.com/foot-ankle-muscles/fibularis-peroneus-teritius-muscle/