یکی از نگرانی‌های روبه‌رشد در سال‌های اخیر آرتروز زانو در جوانان است. درگذشته بیشتر این مشکل را در افراد مسن شاهد بودیم؛ اما امروز به علت انجام فعالیت‌های ورزشی پر فشار و تغییرات سبک زندگی شاهد وجود این مشکل در جوانان هستیم. در ادامه به بررسی موضوع آرتروز زانو در جوانان و ورزشکاران از علت تا درمان می‌پردازیم، علایم این عارضه و شیوه‌های تشخیص این بیماری را مورد بررسی قرار خواهیم داد و نقش ورزش و تغذیه سالم را در رفع و بهبود آن بررسی خواهیم کرد.
آرتروز زانو در جوانان
آرتروز زانو در جوانان جزو شایع‌ترین بیماری‌های مفصلی محسوب می‌شود که طی سال‌های اخیر جوانان زیادی ابتلا به آن را تجربه می‌کنند. درگذشته فرض بر این بود که این بیماری، خاص افراد مسن است، اما امروز تغییرات سبک زندگی و الگوهایی که در زمینه فعالیت‌های بدنی وجود دارد نشان داده است که این بیماری در میان جوانان و نوجوانان بسیار شایع شده است. علائم آرتروز زانو در نوجوانان با توجه به شرایط بدنی آنها، شاید متفاوت باشد.
علائم آرتروز زانو در جوانی و ورزشکاران
از جمله علائم ابتلا به آرتروز زانو در جوانان به مواردی همچون محدودیت‌های حرکتی، تورم مفاصل، درد زانو و التهاب زانو میتوان اشاره کرد. با پیشرفت آرتروز زانو در جوانان شاهد نشانه‌ها و علائمی مانند ناپایداری، صداهای مفصلی و مشکل داشتن در زمان راه‌رفتن خواهیم بود. علائم آرتروز زانو در ورزشکاران ممکن است تفاوتهایی با علائم سایر افراد داشته باشد.
از دیگر نشانه‌ها و علائم این بیماری در جوانان به مواردی مانند انجام ورزشهای آسیب‌زا، بروز اختلالات متعدد زانو همچون زانوی پرانتزی، عدم کنترل وزن و اضافه‌وزن، بی‌تحرکی و انجام حرکت‌های تکراری، التهاب و تورم در زانو، احساس درد در نواحی زانو و سفتی و خشکی مفاصل و کاهش دامنه حرکتی زانو و اختلال در راه‌رفتن را نام برد. این عارضه دارای انواع مختلفی است که در ادامه به معرفی انواع آن می‌پردازیم.
انواع آرتروز زانو در جوانان
این نوع بیماری که به آن ساییدگی زانو هم گفته می‌شود، جزو شایع‌ترین آسیب‌های مفصلی در زانوست. آرتروز زانو کم‌کم و آهسته آغاز می‌شود و تدریجاً پیشرفت خواهد کرد. با پیشرفت ساییدگی‌ها، تخریب غضروف مفاصل زانو آغاز خواهد شد. انواع ساییدگی زانو عبارت است از: آرتروز مدیال، آرتروز خارجی، آرتروز ناحیه بین مفصلی و آرتروز همه‌جانبه که در ادامه به شرح هر یک از این موارد می‌پردازیم.
آرتروز مدیال (داخلی)
یکی از انواع آرتروز زانو در جوانان، آرتروز مدیال است که در این نوع آرتروز سطح داخلی مفصل به‌شدت درگیر می‌شود. غضروف مفصلی فرسایش پیدا کرده و استخوان زیر آن مشخص می‌شود و باعث ایجاد تورم و درد در ناحیه داخلی زانو خواهد شد.
آرتروز خارجی
در این نوع آرتروز زانو در جوانان قسمت بیرونی مفصل زانو درگیر شده و فرد درد زیادی را در قسمت بیرونی مفصل زانو احساس می‌کند. این درد در ناحیه بیرون زانو ممکن است سبب ایجاد پای پرانتزی شود.
آرتروز ناحیه بین مفصلی
این نوع آرتروز زانو در جوانان سبب درگیرشدن سطوح تماسی استخوان ران و درشت‌نی شده و به ایجاد تورم و درد در قسمت بالای زانو می‌انجامد.
آرتروز همه‌جانبه
آرتروز همه‌جانبه یکی از انواع آرتروز در جوانان به شمار میرود که کلیه بخش‌های مفصل زانو (داخل – خارج و بین مفصلی) را درگیر خود می‌کند.
علل شایع آرتروز زانو در جوانان
از جمله دلایل ایجاد آرتروز زانو در جوانان و افزایش آن، انجام فعالیت‌های ورزشی تکراری و بسیار پرفشار است. انجام ورزش‌هایی مانند بسکتبال، فوتبال و والیبال و همچنین دو که به حرکات چرخشی و پرشی سریع و مکرر نیاز دارد، می‌تواند سبب ایجاد فشار بسیار زیادی بر رباط و مفاصل زانو گردد. این مسئله التهاب و آسیب بافت‌های زانو را سبب می‌شود و می‌تواند منجر به بروز عارضه آرتروز شود.
یکی دیگر از دلایل ایجاد آرتروز زانو در جوانان آسیب‌دیدن و شکستگی زانوست. اگر رباط صلیبی قدامی پاره شود می‌تواند به‌عنوان یکی از دلایل اصلی آسیب در ورزشهای پرتابی و یا دویدن محسوب شود. اگر دچار اضافه‌وزن باشید یا چاقی مفرط را تجربه می‌کنید بار مکانیکی واردشده بر مفصل هم می‌تواند احتمال بروز آرتروز را افزایش دهد.
وجود ضعف در عضلات، سابقه خانوادگی، بدشکلی اندام‌های تحتانی و وجود برخی اختلالات ارثی از جمله عواملی است که باعث بروز زودهنگام آرتروز زانو در جوانان خواهد شد. اگر به‌دقت این عوامل را بشناسید، در زمان مناسب به درمان آن اقدام خواهید کرد.
نقش فعالیت‌های ورزشی در بروز آرتروز زانو در جوانان ورزشکار
انجام تمرینات و فعالیت‌های مناسب ورزشی می‌تواند به‌سلامت بدن و تناسب‌اندام‌ها کمک شایان توجهی کند. در این زمینه باید دقت نظر داشته باشید که سراغ ورزشهای سخت و پرفشار نروید چرا که می‌تواند سبب ایجاد آرتروز زانو در جوانان شود. شما میتوانید با استفاده از خدمات بنیاد سلامت دکتر حوصله، از بهترین ورزشهای مناسب برای بهبود آرتروز اطلاع پیدا کنید.
انجام ورزشهای پرشی همچون والیبال، بسکتبال و دواستقامت به علت دارابودن حرکات تکراری فرود و جهش، احتمالاً فشار زیادی به مفاصل پا وارد می‌کند. ورزش‌هایی هم که به چرخش مکرر زانو نیاز دارند؛ مانند تنیس، اسکی، فوتبال می‌تواند سبب آسیب‌دیدگی منیسک‌ها و رباط‌ها شود.
آسیب‌دیدن در زمان انجام تمرینات ورزشی مانند پاره شدن رباط‌های صلیبی قدامی و شکستگی استخوان زانو سبب التهابات مزمن، تحلیل غضروف‌ها و آرتروز زانو می‌شود. به علت آن که مفاصل جوانان هنوز در مراحل رشد است فشارهای تکراری متعدد که بر اثر انجام ورزشهای پرتلاطم باشد را نمی‌تواند تحمل کند. ازاین‌رو پیشنهاد می‌شود که ورزشکاران جوان تمرینات قدرتی منظم و دقیقی را جهت تقویت عضلات اطراف زانوی خود انجام دهند و از انجام ورزشهای شدید و قدرتی اجتناب کنند تا به آرتروز زانو مبتلا نشوند.
نشانه‌های ابتلا به آرتروز در جوانی
آرتروز زانو در جوانان امری بسیار نادر و کمیاب است، اما در برخی مواقع شاهد وجود آن در جوانان و بروز علایم آن هستیم. این امر نشان‌دهنده آغاز این بیماری در سنین کم است. برخی نشانه‌ها و علایم این بیماری، درد مفصلی است که کم‌کم شدت می‌یابد و با انجام فعالیت‌های زیادتر بیشتر می‌شود. درد مفصلی عمدتاً در مفاصل بزرگ همچون ران‌ها، کتف‌ها، زانو و کمر حس می‌شود. در صبح هنگام خشکی و درد مفصلی بیشتر احساس می‌شود. چنانچه مفاصل درگیر تورم داشته باشند، قرمز، گرم و حساس می‌شوند و در صورت بروز آرتروز در جوانان شاهد کم‌شدن دامنه حرکتی مفاصل، ضعف و خستگی عضلانی، محدودیت در انجام فعالیت‌ها، لرزش و لنگیدن در زمان راه‌رفتن و تغییر شکل‌دادن مفصل‌ها از دیگر نشانه‌های ابتلا به این بیماری در سنین کم است.
روشهای تشخیص آرتروز زانو در ورزشکاران جوان
تشخیص به‌موقع و درمان آرتروز زانو از آسیب مفصلی و پیشرفت بیماری جلوگیری می‌کند. اولین قدم جهت تشخیص آرتروز زانو انجام معاینات پزشکی و مراجعه به پزشک متخصص است. پزشک متخصص با دیدن نشانه‌هایی همچون تورم، درد، صداهای مفصلی و محدودیت‌های حرکتی به وجود آرتروز پی خواهد برد. بعد برای تأیید تشخیص این بیماری، پزشک به انجام رادیوگرافی،MIR و سی‌تی‌اسکن می‌پردازد. کلیه این روشها از طریق ایجاد تصویر دقیق از ساختار مفصل، میزان آسیب به استخوان و غضروف‌ها را نشان داده و به بررسی وجود آرتروز می‌پردازد.
بعدازاین گام، پزشک با درنظرگرفتن شدت بیماری و نوع تشخیص، درنظرگرفتن سن بیمار از روشهای دارویی، اقدامات حمایتی همچون بریس، تزریق داخل مفصل، عمل جراحی و فیزیوتراپی استفاده می‌شود. در مراحل آغازین برای درمان این بیماری از داروهای کاهنده درد، ضدالتهابی و فیزیوتراپی جهت تقویت عضلات استفاده می‌شود. در موارد حادتر، شیوه‌های تهاجمی مانند تعویض مفصل و آرتروسکوپی مورداستفاده قرار می‌گیرد.
روشهای درمانی آرتروز در جوانان
روشهای درمان آرتروز زانو در جوانان مختلف است که در ادامه به بررسی هر یک از آنها می‌پردازیم:
در اولین گام از داروهای ضدالتهاب و مسکن همچون ناپروکسن و ایبوپروفن جهت کاهش التهاب مفاصل و درد استفاده می‌شود. یکی دیگر از شیوه‌های درمانی پی آر پی است که به‌شدت برای درمان این عارضه توصیه می‌شود. تزریق داخل مفصل کورتون و اسید هیالورونیک جهت روان‌سازی مفصل، بهبود عملکرد و کاهش درد مفصل مورداستفاده قرار می‌گیرد. انجام ورزش به شکل منظم و فیزیوتراپی به‌منظور حفظ انعطاف‌پذیری مفصل‌ها و بهبود عملکرد و تقویت عضلاتی که در اطراف مفصل هستند، به‌شدت توصیه می‌شود.
همچنین میتوان از وسایلی مانند کفی و عصا جهت کاهش فشار بر مفاصلی که به‌شدت درد می‌کنند، استفاده کرد. چنانچه آرتروز خیلی شدت یافته باشد و فرد مبتلا درد زیادی را تجربه کند جراحی‌هایی مانند تعویض مفصل و آرتروسکوپی انجام می‌شود. بهتر است یک رژیم غذایی سالم داشته باشید، وزنتان را کنترل کرده و به ترک سیگار جهت کند کردن روند پیشرفت این بیماری اقدام کنید. دقت نظر داشته باشید که نوع درمان بر اساس سن بیمار و شدت بیماری تجویز می‌شود و جهت انتخاب برترین روش درمان باید با بهترین پزشک متخصص، جراح زانو و ارتوپد مشورت کنید.
درمان‌های غیرجراحی آرتروز زانو
یکی از بیماری‌های تخریبی مفصلی، آرتروز است که در آرتروز زانو در جوانان غضروف مفصلی تحلیل میرود و استخوان زیر آن به‌شدت التهاب پیدا می‌کند. بهتر است در مراحل اولیه از روشهای غیرجراحی برای پیشرفت این بیماری استفاده کرد.
یکی از شیوه‌های غیرجراحی جهت درمان آرتروز استفاده از داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی همچون ایبوپروفن است که سبب کم‌شدن درد و التهاب شده و از تخریب بیشتر غضروف‌ها جلوگیری می‌کند. همچنین جهت درمان به‌عنوان روشهای غیرجراحی میتوان از کورتیکواستروئیدها/ اسید هیالورونیک برای تسکین التهاب مفاصل از آنها استفاده می‌شود. میتوان از تمرینات خاص و فیزیوتراپی به شکل منظم استفاده کرد. وسایل کمکی همچون بریس، کفش طبی و عصا هم می‌تواند در این زمینه مورداستفاده قرار گیرد. وزن را باید کنترل کرد و از انجام‌دادن فعالیت‌های بسیار پر فشار بپرهیزید. با آغاز درمان‌های گفته شده میتوان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرد.
جراحی آرتروز زانو، چه زمانی لازم است؟
جراحی آرتروز زانو در جوانان از جمله آیتم‌هایی است که عمدتاً زمانی لحاظ می‌شود که فرد مبتلا از روشهای درمان غیرجراحی جواب نگرفته باشد. البته برای تجویز این نوع درمان پزشک حتماً به نوع آسیب وارده به مفصل و علائم این بیماری توجه می‌کند.
اگر فرد مبتلا درد زیادی داشته باشد، این درد بر کیفیت زندگی فرد اثر منفی می‌گذارد و استفاده از داروهای ضدالتهاب و یا تزریق به داخل مفصل هم چندان اثربخش نخواهد بود. در این صورت است که پزشک انجام عمل جراحی را توصیه می‌کند. اما اگر آسیب‌دیدگی بسیار شدید باشد استخوان، غضروف و رباط‌ها به‌شدت آسیب‌دیده باشند، حتماً باید عمل جراحی انجام داد.
از اعمال جراحی مختلفی برای درمان آرتروز استفاده می‌شود که از جمله آنها میتوان به آرتروسکوپی، استئوتومی و تعویض مفصل استفاده کرد. در مواردی که بیماری شدت یافته باشد، باید زانو کامل تعویض شود و به‌جای آن پروتز مصنوعی قرار گیرد. به هر شکل نوع جراحی که انتخاب می‌کنید باتوجه‌به وضعیت بیمار توسط فرد جراح انتخاب خواهد شد.
نکات مراقبتی برای پیشگیری از آرتروز زانو در جوانان
با رعایت برخی نکات مراقبتی میتوان از ابتلا به آرتروز در جوانان جلوگیری کرد. از جمله نکاتی که باید جهت ابتلا به این عارضه جلوگیری کرد میتوان مواردی همچون داشتن وزنی متعادل و مناسب را نام برد. چرا که عدم حفظ وزن مناسب می‌تواند فشار بسیار زیادی را بر مفصل‌های زانو وارد آورد. حتماً ورزشهای هوازی را به‌صورت مناسب انجام دهید و به انجام تمرینات قدرتی جهت تقویت عضلات اندام‌های تحتانی خود و عضلات اطراف زانو بپردازید. به‌شدت از انجام ورزشهای سخت، پرتکرار و پرفشار بپرهیزید چرا که سبب آسیب رسیدن به مفاصل می‌شود. از تجهیزات مناسب مانند کفش‌های ورزشی در زمان انجام‌دادن فعالیت‌های بدنی استفاده کنید.
زانوی خود را در وضعیت استراحت قرار داده و از انجام فعالیت‌های پرفشار به‌شدت اجتناب کنید. اگر دیدید ناراحتی و حس درد زیادی در زانو دارید، بهتر است به انجام تمرینات ورزشی اقدام نکنید. چنانچه زانویتان دچار آسیب‌دیدگی شده حتماً بعد از رفع آسیب به انجام تمرینات ورزشی اقدام کنید. از ماساژ و کشش عضلات پا پیش‌وپس از انجام فعالیت‌های ورزشی استفاده کنید. اگر بعد از انجام تمرینات ورزشی دچار تورم زانو و درد شدید، حتماً انجام تمرینات ورزشی را متوقف کرده و به پزشک متخصص مراجعه نمایید.
توصیه‌های تغذیه‌ای برای جوانان مبتلا به آرتروز زانو
آرتروز زانو در جوانان چنانچه یک رژیم غذایی مناسب را رعایت کنید علایم آرتروز زانو در شما به‌عنوان یک جوان کاهش پیدا خواهد کرد. از مهمترین مواردی که باید در این رژیم لحاظ کنید عبارت است از:
از مواد غذایی حاوی امگا ۳ همچون میوه‌های خشک، ماهی‌های چرب و روغن‌زیتون که کاهنده التهاب است استفاده کنید. تا میتوانید از سبزیجات تازه و میوه به‌خصوص سبزیجات برگ سبز که حاوی مواد معدنی و ویتامین‌هایی که التهاب را کاهش میدهد استفاده کنید.
قند و شیرینی‌ها را کمتر استفاده کنید تا التهابات زانو تشدید نشود. به‌شدت از مصرف الکل بپرهیزید چرا که الکل سبب تشدید درد زانو و تحلیل‌رفتن بافت‌های بدن می‌شود. از میوه‌ها و سبزیجاتی که ویتامین C دارند استفاده کنید تا به‌سلامت مفاصلتان کمک شود. تلاش کنید از لبنیات بیشتر استفاده کنید تا ویتامین D و کلسیم کافی دریافت نمایید. از مصرف غذاهایی که منیزیم دارند؛ مانند آجیل، حبوبات و موز که به‌شدت برای سلامت استخوان‌ها مفیدند استفاده کنید.
سعی کنید پروتئین و مواد پروتئین‌دار زیاد استفاده کنید و حتماً در برنامه غذایی خود استفاده از لبنیات کم‌چرب، مرغ و ماهی را بگنجانید. از مصرف بیش از اندازه نمک هم که سبب تورم مفاصل می‌شود، پرهیز کنید.
ورزشهای مفید برای جوانان مبتلا به آرتروز زانو
اگر به انجام فعالیت‌های بدنی با شدت مناسب جهت درمان آرتروز زانو در جوانان بپردازید، بعد از مدتی از این فعالیت‌ها نتیجه دلخواه را خواهید گرفت. میتوانید در این زمینه از ورزشهای هوازی همچون دوچرخه‌سواری، شنا و دویدن استفاده کنید تا گردش خون در شما بهبود یابد، قدرت قلبی – عروقی در شما افزایش‌یافته و التهابات مفصلی کاهش پیدا کند. از یوگا و تمرینات کششی که سبب منعطف شدن عضلات و مفاصل می‌شوند هم میتوانید استفاده کنید این ورزش‌ها سبب بهبودبخشیدن به دامنه حرکات زانو می‌شوند.
میتوانید از طریق وزنه زدن تمرینات قدرتی انجام دهید و از فعالیت‌هایی همچون مقاومت باند برای تقویت عضلات اطراف زانو استفاده کنید. اگر تمرینات ورزشی مناسب را مورداستفاده قرار دهید فشار و ضربه کمتری به مفاصلتان وارد خواهد آمد، تمریناتی همچون بسکتبال، فوتبال و دوهای پرشی را امتحان کنید و بااحتیاط به انجام آنها بپردازید. از ورزش شنا هم به‌عنوان یک فعالیت ورزشی مناسب جهت کاهش فشار به مفاصل میتوانید کمک بگیرید. در زمینه انتخاب ورزش میتوانید حتماً از نظرات خوب یک فیزیوتراپ یا پزشک متخصص کمک بگیرید.
نتیجه گیری
آرتروز در جوانان و ورزشکاران به دلایل گوناگونی رخ میدهد و روشهای متفاوتی برای درمان آن وجود دارد که به‌عنوان یکی از بهترین این روشها میتوان به انجام ورزشهای مفید و حرکات اصلاحی اشاره کرد. البته باید توجه داشته باشید که تمامی این حرکات باید تحت‌نظر پزشک متخصص انجام شود تا بتوانید به نتیجه خوبی از انجام آنها دست پیدا کنید.
