مقدمه
عضله فلکسور دیجیتوروم برویس (Flexor Digitorum Brevis) یکی از عضلات ذاتی کف پا است که نقش مهمی در حرکات ظریف انگشتان و حفظ ثبات قوس طولی داخلی پا ایفا می‌کند. در این مقاله با بررسی جامع عضله فلکسور دیجیتوروم برویس، به معرفی این عضله و موقعیت آناتومیکی، سر ثابت و متحرک، عصب‌دهی و خونرسانی آن، همچنین عملکرد این عضله را از جنبه‌های آناتومیکی و بیومکانیکی خواهیم پرداخت. همچنین، در ادامه آسیبهای شایع آن و دلایل بروز این آسیب‌ها و برخی از بهترین تمرینات برای تقویت عضله فلکسور دیجیتوروم برویس را مرور خواهیم کرد. با مقاله ی دکتر حوصله همره ما باشید.
عضله فلکسور دیجیتوروم برویس چیست؟
عضله فلکسور دیجیتوروم برویس یکی از عضلات ذاتی کف پا است که در لایه اول عضلات پلانتار (کف پا) قرار دارد. این عضله به‌عنوان یکی از عضلات پلانتار نقش مهمی در حرکات انگشتان پا ایفا می‌کند. عضله فلکسور دیجیتوروم برویس از توبروزیته کالکانئوس و آپونوروز پلانتار آغاز می‌شود و به سمت انگشتان دوم تا پنجم پا امتداد می‌یابد. این عضله در میانه مسیر خود به چهار تاندون تقسیم می‌شود که در نهایت به فالانژ میانی انگشتان مذکور متصل می‌شوند.
این عضله وظیفه مهم فلکشن یا خم کردن انگشتان دوم تا پنجم را بر عهده دارد. عملکرد عضله فلکسور دیجیتوروم برویس به‌طور خاص در مفاصل متاتارسوفالانژیال و اینترفالانژیال پروگزیمال انگشتان پا مشاهده می‌شود.
برخلاف عضلات عمقی‌تر مانند عضله فلکسور دیجیتوروم لونگوس، این عضله بیشتر در خم کردن انگشتان در مفاصل ابتدایی (اینترفالانژیال پروگزیمال) نقش دارد و در حرکات دقیق و هماهنگ انگشتان پا به ویژه هنگام راه رفتن و ایستادن تأثیرگذار است.
از دیدگاه تکاملی، این عضله به دلیل تغییرات در ساختار پاهای انسان و از بین رفتن قابلیت گرفتن اجسام با انگشتان پا، دچار تغییرات فیزیولوژیک شده است. با این حال، این عضله همچنان نقش کلیدی در پشتیبانی از قوس طولی کف پا و حفظ تعادل بدن هنگام حرکت دارد.
محل قرارگیری عضله فلکسور دیجیتوروم برویس
عضله فلکسور دیجیتوروم برویس در لایه اول از عضلات کف پا یا پلانتار قرار دارد و به عنوان یکی از عضلات سطحی پا شناخته می‌شود. این عضله در فاصله بین «فاشیای پلانتار» و تاندون‌های فلکسور دیجیتوروم لونگوس واقع شده است. عضله فلکسور دیجیتوروم برویس از «توبروزیته مدیال کالکانئوس» و همچنین از «آپونوروز پلانتار» سرچشمه می‌گیرد و به سمت انگشتان دوم تا پنجم پا امتداد می‌یابد.
در بخش میانی کف پا، این عضله به چهار تاندون تقسیم می‌شود که هر یک به سطوح جانبی و میانی فالانژ میانی انگشتان دوم تا پنجم متصل می‌شوند. این تاندون‌ها از سطح زیرین استخوان‌های متاتارس و فالانژهای پروگزیمال عبور کرده و در نهایت به وسط فالانژهای میانی هر انگشت متصل می‌شوند.
از نظر موقعیت مکانی، عضله فلکسور دیجیتوروم برویس در ناحیه میانی کف پا و بین دو عضله ابدکتور هالوسیس از سمت داخلی و ابدکتور دیجیتی مینیمی از سمت خارجی قرار دارد. همچنین، این عضله از نظر عمقی زیر «فاشیای پلانتار» و بالای عضلات عمقی‌تر کف پا مانند کواتراتوس پلانتای و تاندون‌های «فلکسور دیجیتوروم لونگوس» جای گرفته است.
بررسی سر ثابت و سر متحرک فلکسور دیجیتوروم برویس
عضله فلکسور دیجیتوروم برویس از سه نقطه منشأ می‌گیرد که شامل «زائده داخلی برجستگی پاشنه»، «آپونوروز کف پایی» و «سپتوم بین عضلانی» است. این نقاط اتصال، سر ثابت یا «اوریجین» عضله فلکسور دیجیتوروم برویس را تشکیل می‌دهند.
شکم عضلانی بزرگ این عضله در سطح داخلی کف پا گسترش می یابد. تقریبا در میانه کف پا، فیبرهای عضلانی به چهار دسته تقسیم می‌شوند که هر کدام تاندون مخصوص به خود را برای یکی از چهار انگشت خارجی پا ایجاد می‌کنند.
تاندون های عضله فلکسور دیجیتوروم برویس در سطح کف پایی استخوان‌های «متاتارس» و «بند پروگزیمال» چهار انگشت خارجی سیر می‌کنند. در سطح «بند پروگزیمال» مربوطه، هر تاندون به دو قسمت انتهایی تقسیم می‌شود که به قاعده «بند میانی» انگشت مربوطه متصل می‌شوند.
این نقاط اتصال، سر متحرک یا «اینسرشن» عضله فلکسور دیجیتوروم برویس را تشکیل می دهند. با اتصال قسمت های انتهایی تاندون به سطوح داخلی و خارجی «بند میانی»، یک گذرگاه مثلثی شکل با سطح پشتی «بند میانی» ایجاد می‌شود. این گذرگاه‌ها اجازه می‌دهند تا تاندون‌های عضله «فلکسور دیجیتوروم لانگوس» مسیر خود را برای اتصال به «بند دیستال» طی کنند.
سیستم عصب‌رسانی فلکسور دیجیتوروم برویس
عصب‌دهی عضله فلکسور دیجیتوروم برویس توسط «عصب پلانتار داخلی» (S1 – S3) که بزرگترین شاخه انتهایی «عصب تیبیال» است، صورت می‌گیرد. «عصب تیبیال» خود شاخه ای از «شبکه ساکرال» است که از اعصاب نخاعی S1 تا S3 منشأ می‌گیرد.
این عصب پس از جدا شدن از «عصب سیاتیک» در ناحیه «فوسا پوپلیتئال»، وارد کف پا می‌شود و در نهایت به دو شاخه انتهایی «عصب پلانتار داخلی» و «عصب پلانتار خارجی» تقسیم می‌شود. «عصب پلانتار داخلی» مسیر خود را در سطح عمقی «آپونوروز کف پایی» و سطحی «عضله فلکسور دیجیتوروم برویس» ادامه می‌دهد. این عصب پس از ورود به کف پا، شاخه های حرکتی و حسی متعددی را برای عضلات و پوست کف پا ارسال می‌کند.
یکی از مهمترین شاخه‌های حرکتی «عصب پلانتار داخلی»، شاخه ای است که وارد سطح عمقی «عضله فلکسور دیجیتوروم برویس» می‌شود و عصب‌دهی این عضله را بر عهده دارد. شاخه حرکتی «عصب پلانتار داخلی» پس از ورود به عضله فلکسور دیجیتوروم برویس، به شاخه‌های کوچک‌تری تقسیم می‌شود که هر کدام بخشی از فیبرهای عضلانی را عصب‌دهی می‌کنند.
این شاخه‌های عصبی با ایجاد سیناپس‌های عصبی-عضلانی و آزادسازی «استیل کولین»، موجب تحریک فیبرهای عضلانی و انقباض عضله فلکسور دیجیتوروم برویس می شوند.
سیستم خونرسانی فلکسور دیجیتوروم برویس
عضله فلکسور دیجیتوروم برویس توسط شاخه‌های «شریان تیبیال خلفی» شامل «شریان پلانتار داخلی» و «شریان پلانتار خارجی» خونرسانی می‌شود. «شریان تیبیال خلفی» شاخه ای از «شریان پوپلیتئال» است که پس از عبور از پشت «قوزک داخلی» وارد کف پا می‌شود و به دو شاخه نهایی خود یعنی «شریان پلانتار داخلی» و «شریان پلانتار خارجی» تقسیم می‌شود.
این دو شریان با ایجاد آناستوموزهای متعدد، «قوس شریانی کف پایی» را تشکیل می‌دهند که نقش مهمی در خونرسانی عضلات و ساختارهای کف پا دارد. «شریان پلانتار داخلی» که شاخه بزرگ‌تر «شریان تیبیال خلفی» است، در امتداد سطح داخلی کف پا و در مجاورت عضله فلکسور دیجیتوروم برویس سیر می‌کند. این شریان شاخه‌های متعددی را برای خونرسانی قسمت داخلی عضله فلکسور دیجیتوروم برویس ارسال می‌کند.
«شریان پلانتار خارجی» نیز که شاخه کوچک‌تر «شریان تیبیال خلفی» است، در امتداد سطح خارجی کف پا حرکت کرده و شاخه‌هایی را برای خونرسانی قسمت خارجی عضله فلکسور دیجیتوروم برویس فراهم می‌کند. علاوه بر شاخه‌های مستقیم «شریان‌های پلانتار داخلی و خارجی»، عضله فلکسور دیجیتوروم برویس از طریق شاخه‌های «شریان های متاتارسال کف پایی» و «شریان های دیجیتال مشترک کف پایی» نیز خونرسانی می‌شود.
این شریان‌ها که از آناستوموز بین «شریان تیبیال قدامی» و «شریان تیبیال خلفی» ایجاد می‌شوند، با ارسال شاخه‌های عضلانی، نقش مهمی در تأمین خونرسانی کامل عضله فلکسور دیجیتوروم برویس ایفا می‌کنند.
عملکرد عضله فلکسور دیجیتوروم برویس از نظر آناتومی
عضله فلکسور دیجیتوروم برویس از نظر آناتومیکی، عملکرد اصلی خم کردن چهار انگشت خارجی پا در مفاصل «متاتارسوفالانژیال» و «پروگزیمال اینترفالانژیال» را بر عهده دارد. این عضله با منشأ گرفتن از «برجستگی داخلی استخوان پاشنه»، «آپونوروز کف پایی» و «سپتوم بین عضلانی»، یک شکم عضلانی قدرتمند را در ناحیه کف پایی ایجاد می‌کند. شکم عضلانی فلکسور دیجیتوروم برویس در ادامه به چهار تاندون مجزا تقسیم می شود که هر کدام به یکی از چهار انگشت خارجی پا متصل می‌شوند.
تاندون‌های عضله فلکسور دیجیتوروم برویس با عبور از سطح کف پایی استخوان‌های «متاتارس» و «بند پروگزیمال» انگشتان دوم تا پنجم، در نهایت به‌صورت دو شاخه انتهایی به سطوح داخلی و خارجی قاعده «بند میانی» هر انگشت متصل می‌شوند.
این اتصالات منحصر به فرد، به عضله فلکسور دیجیتوروم برویس اجازه می‌دهد تا با اعمال نیروی کششی بر روی «بند میانی»، حرکت خم شدن انگشتان را در مفاصل «متاتارسوفالانژیال» و «پروگزیمال اینترفالانژیال» ایجاد کند.
نکته قابل توجه در مورد عملکرد عضله فلکسور دیجیتوروم برویس، تفاوت آن با عملکرد عضله «فلکسور دیجیتوروم لانگوس» است. در حالی که عضله «فلکسور دیجیتوروم لانگوس» خم شدن انگشتان را از مفاصل «دیستال اینترفالانژیال» آغاز می‌کند، عضله فلکسور دیجیتوروم برویس ابتدا مفاصل «متاتارسوفالانژیال» و سپس مفاصل «پروگزیمال اینترفالانژیال» را خم می‌کند.
این هماهنگی بین دو عضله فلکسور انگشتان پا، نقش مهمی در حرکات ظریف و دقیق انگشتان و همچنین حفظ تعادل هنگام راه رفتن ایفا می‌کند. علاوه بر عملکرد اصلی خم کردن انگشتان پا، عضله فلکسور دیجیتوروم برویس با توجه به جهت فیبرهای عضلانی و اتصالات آناتومیکی خود، در حفظ قوس طولی کف پا نیز نقش دارد.
انقباض این عضله با ایجاد نیروی کششی بر روی «آپونوروز کف پایی» و «استخوان های متاتارس»، به حفظ ساختار قوس طولی داخلی کف پا کمک می‌کند. این عملکرد ثانویه عضله فلکسور دیجیتوروم برویس در کنار سایر عضلات کف پایی، نقش مهمی در توزیع مناسب وزن بدن و حفظ ثبات و پایداری پا هنگام ایستادن و راه رفتن دارد.
عملکرد عضله فلکسور دیجیتوروم برویس از نظر بیومکانیک
از نظر بیومکانیکی، عضله فلکسور دیجیتوروم برویس نقش مهمی در کنترل حرکات پا و حفظ ثبات قوس طولی داخلی کف پا در طول چرخه راه رفتن ایفا می‌کند. این عضله به همراه سایر عضلات کف پایی مانند «ابداکتور هالوسیس» و «کوادراتوس پلانته»، با انقباض خود در مراحل مختلف چرخه راه رفتن، به‌طور پویا از قوس طولی کف پا حمایت می‌کنند و سفتی و ثبات آن را کنترل می‌کنند.
مطالعات بیومکانیکی نشان داده‌اند که عضله فلکسور دیجیتوروم برویس با استفاده از بافت های تاندونی خود، هنگام تولید انرژی مکانیکی در پا، توان خروجی را در طول مرحله «ریباند قوس کف پایی» افزایش می‌دهد. همچنین، این عضله با جذب انرژی در طول مرحله «میداستنس» راه رفتن، نقش مهمی در کنترل حرکت پا و جلوگیری از فرونشست قوس طولی کف پا دارد.
از نظر بیومکانیکی، هماهنگی و تعادل نیروهای عضلانی بین عضله فلکسور دیجیتوروم برویس و سایر عضلات «اکستنسور» و «فلکسور» انگشتان پا، برای حفظ راستای صحیح مفاصل و عملکرد بهینه پا ضروری است.
هرگونه اختلال در قدرت یا عملکرد این عضله می‌تواند منجر به بروز ناهنجاری‌هایی مانند «چنگالی شدن انگشتان پا» یا «چکشی شدن انگشتان پا» شود که با تغییر راستای مفاصل و اعمال فشار نامتقارن بر روی سطوح مفصلی، زمینه‌ساز بروز دردهای پا و اختلالات عملکردی می‌شوند.
آسیبهای عضله فلکسور دیجیتوروم برویس
عضله فلکسور دیجیتوروم برویس بدلیل موقعیت آناتومیکی و عملکرد خاص خود، در معرض انواع آسیب‌ها و اختلالات عضلانی-اسکلتی قرار دارد. یکی از شایع‌ترین آسیبهای این عضله، کشیدگی یا پارگی فیبرهای عضلانی است که معمولا در اثر فعالیت‌های تکراری، استفاده بیش از حد یا اعمال نیروهای ناگهانی و شدید به عضله رخ می‌دهد. این آسیب‌ها می‌توانند منجر به التهاب، تورم و اختلال در عملکرد عضله شوند.
از دیگر آسیبهای عضله فلکسور دیجیتوروم برویس، «تاندونیت» یا التهاب تاندون‌های این عضله است. تاندونیت می‌تواند در اثر استفاده بیش از حد، فشار مکرر یا تغییرات دژنراتیو مرتبط با افزایش سن ایجاد شود. در موارد شدید ممکن است پارگی تاندون نیز رخ دهد که نیازمند مداخلات جراحی برای ترمیم است.
اختلالات عصبی-عضلانی مانند «سندروم تونل تارسال» نیز می‌توانند بر عملکرد عضله فلکسور دیجیتوروم برویس تأثیر بگذارند. در این سندروم، فشار بر روی عصب «تیبیال» در ناحیه مچ پا می‌تواند منجر به ضعف، بی‌حسی یا اختلال در عملکرد عضلات تحت عصب‌دهی این عصب، از جمله عضله فلکسور دیجیتوروم برویس شود.
همچنین، اختلالات بیومکانیکی مانند صافی کف پا یا پرونیشن بیش از حد پا می‌توانند با تغییر راستای مفاصل و توزیع نامتقارن نیروها، زمینه‌ساز بروز آسیب و التهاب در عضله فلکسور دیجیتوروم برویس شوند.
دلایل بروز آسیبهای فلکسور دیجیتوروم برویس
آسیبهای عضله فلکسور دیجیتوروم برویس می‌توانند در اثر عوامل متعددی ایجاد شوند. یکی از مهمترین دلایل بروز این آسیب‌ها، استفاده بیش از حد یا «اوورلودینگ» عضله است. سایر این دلایل نیز در ادامه آورده شده‌اند:
- فعالیت‌های تکراری مانند راه رفتن یا دویدن طولانی
- عدم انعطاف‌پذیری کافی عضله فلکسور دیجیتوروم برویس
- کوتاهی یا سفتی بیش از حد این عضله در اثر عدم انجام تمرینات کششی مناسب
- ضعف عضلانی و عدم تعادل در قدرت عضلات «فلکسور» و «اکستنسور» مچ پا و انگشتان
- الگوی حرکتی نامتقارن و وارد آوردن نیروهای نامتعادل به مفاصل و ساختارهای اطراف
- اختلالات بیومکانیکی (صافی کف پا، چرخش بیش از حد ساق پا به داخل یا خارج، راستای نامناسب مفاصل اندام تحتانی)
- استفاده از کفش‌های نامناسب با پاشنه بلند
- عدم حمایت کافی از قوس کف پا
- شرایط زمینه‌ای مانند بیماری‌های التهابی سیستمیک، دیابت یا نوروپاتی محیطی
بهترین حرکات برای تقویت عضله فلکسور دیجیتوروم برویس
برای تقویت عضله فلکسور دیجیتوروم برویس و بهبود عملکرد آن، انجام تمرینات هدفمند و اختصاصی ضروری است. در اینجا به 4 مورد از بهترین حرکات برای تقویت این عضله اشاره میکنیم:
چنگش پا «Toe Curls»
در این حرکت، با قرار دادن یک حوله در زیر پنجه‌های پا و چنگ زدن آن با انگشتان، عضله فلکسور دیجیتوروم برویس به طور مستقیم تحریک می‌شود. این تمرین را می‌توان در وضعیت نشسته یا ایستاده انجام داد.
خم کردن انگشتان پا «Toe Flexion»
در حالت نشسته یا ایستاده، انگشتان پا را به سمت کف پا خم کنید و سپس به آرامی به حالت اولیه بازگردانید. این حرکت را می‌توان با یا بدون وزنه انجام داد و با افزایش تدریجی مقاومت، بر شدت آن افزود.
راه رفتن روی پنجه‌های پا «Toe Walking»
راه رفتن روی پنجه‌های پا برای مدت زمان مشخص، عضله فلکسور دیجیتوروم برویس را به همراه سایر عضلات کف پا تقویت می‌کند. این تمرین را می‌توان با پای برهنه یا با کفش مناسب انجام داد و با افزایش تدریجی مدت زمان یا مسافت راه رفتن، بر شدت آن افزود.
بلند کردن حوله با انگشتان پا «Towel Pickup»
یک حوله کوچک را روی زمین قرار دهید و سعی کنید با استفاده از انگشتان پا، آن را بلند کرده و چند ثانیه نگه دارید. این حرکت به تقویت قدرت چنگش و عملکرد ظریف عضله فلکسور دیجیتوروم برویس کمک می‌کند.
